4. Светлы шлях. ПАЧАТАК ВЯЛІКАЙ ТРАГЕДЫІ. Шуневіч Анатоль

Звесткі аб аўтары глядзець тут.

(Працяг.Пачатак глядзець тут, папярэднюю частку - тут).

 Для маіх аднавяскоўцаў, жыхароў вёскі Валова Гара, вайна пачалася (хутчэй за ўсё – адчулася) з падрыву вайсковых складоў у Прудку 21 чэрвеня 1941 году. Але ўжо днём была пашкоджаная ўзлётная палоса аэрадрому ў Дражне і некалькі збудаванняў летняга вайсковага лагеру.

 Затым мы добра бачылі, як нямецкі самалёт скінуў бомбы на Лепель, бо геграфічна Валова гара знаходзіцца значна вышэй за райцэнтр, а возера Плаўна з’яўляецца адным з пунктаў еўрапейскага водападзелу. Уначы, павесіўшы ў небе ліхтары, самалёты знішчылі амаль усе пабудовы ў вайсковым гарадку Бароўка. Невядома, ці былі там загінулыя. Па паветраных разбойніках стралялі два зянітныя кулямёты, але цэлі ў начным небе кулі не дасягалі – самалёты ляцелі значна вышэй.

 А вось першая авіябомба, скінутая на Лепель, знайшла сваіх ахвяраў. Смяротны груз пацэліў у царкву, што знаходзілася ў гарадскім цэнтры. Пад дахам храму схаваўся хлопец. Ён аказаўся з Барсукоў, адзін з сыноў вялікай сям’і Кірплеўскіх, у якой было 10 дзяцей. Шэсць сыноў забрала вайна. Я добра памятаю іх маці – моцную, вялікую і вельмі набожную жанчыну. Распавядалі барсукоўцы, што аднойчы, падчас жніва, яна нарадзіла дзіця. Скінула ніжнюю сарочку, каб закруціць у яе немаўля. Гадзіну паляжала, дажала сярпом астатнюю збажыну і толькі тады пайшла дахаты з новым сем’янінам.

 У такой вялікай сям’і бацькі не заўсёды могуць дагледзець дзяцей, тым больш, што трэба працаваць ад цемры да цемры, каб пракарміць нашчадкаў. А тыя, здаралася, шкоднічалі.

 Нясецца малы на лыжах так шпарка, што сусед здзіўлена пытае:

 - Чаго цябе, хлопча, так хутка лыжы нясуць?

 - А гэта, дзядзька, мяне так хутка бабуліна святасць гоніць: яе свечку выкарыстаў на падмазку лыжаў.

 А то заўважыў бацька, што хтосьці ад свінога кумпяка патроху зразае мяса, і вырашыў падпільнаваць ды злавіць шкодніка. Доўга ці не цікаваў чалавек, але раптам адчыніліся дзверы і зайшоў адзін з сыноў. Патаптаўся і гучна сказаў:

 - Ну, здароў, вяндлінка!

 - А з путам ты, шэльма, не хочаш павітацца? – спытаў з засады бацька.

 Аб далейшым дыялозе паміж сынам і бацькам гісторыя замоўчвае. А падобнае здарэнне не было незвычайным. У сем’ях харчы кралі адзін ад другога, паколькі іх трэба было падзяліць на ўсіх і на ўвесь год дый яшчэ святы сустрэць больш-менш прыстойна ўсім разам. А там касавіца ды жніво надыходзілі, дзе без кавалка вяндліны цяжка было абысціся. Вось тут і мяркуй, як выкруціцца гаспадару.

 А ўвогуле сям’я была дружная. На чужое не квапіліся. Жылі ў любові да бога. Толькі па-добраму згадваю Кірплеўскіх, тым больш што малодшая Эмілія двойчы абараніла мяне ад паклёпу нядобразычліўцаў…

 Але вернемся да другога дня вайны. Настаўнік Кашура склаў спісы мужчын прызыўнага ўзросту і загадаў школьнікам разнесці іх па хатах пад распіску кожнаму. Усім было загадана з’явіцца на калгаснай сядзібе з двухдзённым запасам харчавання.

 Калі сонца пачало прыпякаць, уздоўж дамбы пацягнуліся мабілізаваныя мужыкі. Іх моўчкі суправаджалі родныя і блізкія людзі. Бацька пасадзіў мяне на шыю і, трымаючы за рукі, дапытваўся:

 - А што табе татусь прынясе з вайны?

 На што я адказваў:

 - Ты-лі-лі, сісікі і боцікі, - што азначала: гармонік, цукеркі і боцікі.

 Побач ішлі маці і бабуля, моўчкі выціраючы слёзы. За намі цягнулася сям’я суседа Лоцькі. Сам гаспадар трымаў на руках Жэньку, і я паказваў ёй, што сяджу вышэй.

 Вось і мост над канавай. Бацька спыніўся на яго сярэдзіне, паглядзеў ўздоўж воднай роўнядзі і хутка пайшоў у бок калгаснага двара.

 Настаўнік Кашура зрабіў пераклічку і папрасіў суправаджальнікаў пакінуць натоўп мабілізаваных. Бацька моцна прытуліў мяне да сябе, зняў егерскую шапку, нацягнуў мне на галаву і сказаў:

 - Беражы, сынок, шапку, слухайся маці. Мы хутка вернемся.

 Некалькі чалавек аказаліся босымі. Нехта з іх пажартаваў:

 - Бацькавы “боты” больш трывалыя за скураныя, тым больш за лапці.

 Утварыўшы нешта падобнае на строй, рушылі па дарозе ў бок Прудка. Суправаджальнікі спыніліся перад абводнай канавай, моўчкі праводзячы вачыма дзяцей і бацькоў, якія паволі знікалі ў дарожным прагале лесу. Нейкая жудасць сціснула мне грудзі ад страху, быццам таямнічая пачвара праглынула бацьку, і я заплакаў наўзрыд, а следам за мной заенчыў і ўвесь натоўп. Але паціхеньку людзі разыходзіліся. Праз нейкі час і мы былі дома.

 А мабілізаваныя праз гадзіну падышлі да Прудка і, перайшоўшы масток над невялікай рэчкай, убачылі на месцы вайсковых складоў неверагодных памераў дзве катлавіны. З глыбіні больш за 10 метраў глеба была выкінутая на паверхню, утварыўшы вакол дзвюх ямін высокія земляныя валы. Дрэвы навокал былі зрэзаныя пад вуглом у 40 градусаў, абломкі пасечаныя на дробныя шчэпкі. Глеба абапал катлавін засыпаная трацілавай крошкай. На дне свежых ямін ужо сабралася вада. Пах выбухоўкі казытаў у носе.

 Доўга затрымлівацца не было часу, і ўжо праз два кіламетры калона выйшла да аэрадрому пад вёскай Дражна, дзе іх чакалі вайскоўцы і мабілізаваныя з бліжэйшых вёсак. Адзін з вайскоўцаў выбраў чатырох знаёмых чалавек з агнястрэльнай зброяй. У лік іх трапіў і мой бацька. Па дарозе на Лепель вайсковец сказаў, што іх накіруюць у Смаленск у кулямётную школу.

 Астатнюю калону пехатой скіравалі на перафармаванне ў Беразіно. Там знаходзіліся вайсковыя склады з амуніцыяй і зброяй. Па шляху да калоны далучаліся мужчыны з бліжэйшых вёсак. Яе абстралялі два нямецкія самалёты. Ахвяр не было. Пад вечар перайшлі мост над Беразіной…

 У Лепелі да будучых кулямётчыкаў дадалі яшчэ двух хлопцаў і на вечаровым таварняку накіравалі ў Оршу. Вузлавую станцыю моцна бамбілі нямецкія самалёты. Гарэлі вагоны, склады, бліжэйшыя дамы.

 Лепельскі цягнік спынілі чыгуначнікі за два кіламетры да станцыі - трэба было перавесці на запасныя пуці цэлыя саставы. Шасцярым лепельцам і суправаджальніку пяшком давялося ісці да станцыі і шукаць магчымасці дастаўкі да месца прызначэння. З мноствам прыгод група ўсё ж прыбыла ў Смаленск, дзе хутка знайшла сваю вайсковую часць…

 …У 90-я гады, калі праходзілі выбары ў Вярхоўны савет. Па просьбе маіх аднадумцаў я прыняў рашэнне балатавацца кандыдатам у дэпутаты. Такіх набралася ці не дзясятак. Мая каманда сабрала неабходную колькасць “чыстых” подпісаў і мяне зарэгістравалі. Падчас агітацыі праўладнаму кандыдату было дазволена агітаваць на базары, у іншых людных месцах, збіраць сходы ва ўсіх калгасах, арганізацыях і вайсковых часцях, больш за тое, дазволілі вазіць з сабой машыну з сурагатным віном “Дарункі прыроды” і раздаваць яго бясплатна аматарам халявы. Іншым кандыдатам усё гэта было забаронена. Дазвол толькі быў на лістоўкі, якія здзіраліся праз суткі.

 На маёй радзіме ў час сходу за сталом прэзідыуму сядзелі старшыня калгасу, калгасны партбог і загадчыца мясцовай крамы, якая зазначыла, што бацька Шуневіча, Юзік Адольфавіч Шуневіч, служыў падчас вайны ў паліцыі. І старшыня, і партыйны бог прамаўчалі, а вось жанчыны з залы (Эмілія Бузо і Франя Стэльмах) назвалі выбарчую камісію паклёпніцкай і пляткарскай, бо бацька Анатоля Шуневіча а ні дня не быў на акупаванай тэрыторыі, і дэманстратыўна пакінулі залу. Вядома, такой выбарчай камісіі сфальсіфікаваць вынікі выбараў, што два пальцы а…

 У вёсцы Забаенне, дзе я калісьці працаваў кіраўнічым навучальнай гаспадаркі, 80 працэнтаў выбаршчыкаў прагаласавалі за маю кандыдатуру. Працаўніца райкаму плакала горкімі слязьмі і гатовая была стаць на калені, каб старшыня выбарчай камісіі Вася Быкаў, майстар вытворчага навучання, сфальсіфікаваў вынікі выбараў. Але гэта быў вельмі мужны і прынцыповы хлопец. Не пайшоў на падман і першым у раёне здаў вынікі выбараў. У раённай камісіі здарыўся шок. Тыя-сія з яе членаў гатовыя былі збіраць манаткі, бо не выканалі загад райкаму. Але далей усё пайшло бы па масле. І перамогу атрымаў стаўленік наменклатуры. Паводзіў ён сябе ў Вярхоўным савеце даволі ганебна і непаслядоўна. Павагі не заслужыў ні ў калгасе, ні сярод выбаршчыкаў.

 Сваё стаўленне да партыйнага кіраўніцтва СССР я выклаў у раённую газету “Ленінскі сцяг” №106 за 7 снежня 1991 году падчас палітычных дыскусій са сталіністамі і райкамаўскімі бонзамі.

 А затым напісаў заяву аб выхадзе са складу КПСС і здаў партыйны білет, зазначыўшы прычыны такога рашэння.

 Ці мог мабілізаваны ў пачатку вайны жыхар глухой Валовай Гары служыць у паліцыі, калі пачаў барацьбу з захопнікамі ад самога Смаленска?

 Вось такі паклёп наводзілі камуністычныя ўлады на тых, хто стаў на іх шляху і замахнуўся на гегеманізм адной партыі.

2020

(Працяг глядзець тут)